James Joyce/ Dublinliler

İlk hikâye “The Sisters- Kız kardeşler” adını taşır. Bu hikâyede bir çocuk vardır. Mahallelerindeki yaşlı bir papazla arkadaşlığı olan. Papaz çocuğa Latince ve tarih konularında bir şeyler öğretir. Çocuk papazı sever çünkü akıllı ve bilgili biriyle konuşmaktan hoşlanır. Papaz gençken Roma’ya gönderilmiş eğitimini ilerletmek için. Demek ki o da gençken ümit vaat eden bir öğrenciydi. Dublin yakınlarında küçük bir yerden gelmişler. Okumakla ailesini daha iyi bir yere getirecekti.

Papaz artık yaşlanmıştı ve üçüncü defadır kalp krizi geçirdi. Daha evvelkilerden felçliydi. Artık daha fazla yaşamayacağını biliyordu. “Bu dünyadan artık gidiciyim” dedi çocuğa.

Çocuk da bunu bildiği için bazen akşam evin önünden geçerken, acaba öldü mü, diye cama bakıyordu. Çünkü ölen kişinin odasında iki mum yakmak adeti vardı, o da ışığı kontrol ediyordu.

Ertesi gün eve geldiğinde evde misafir vardı ve eniştesiyle konuşuyorlardı. Misafir papazın öldüğünü haber vermişti enişteye. Çocuk yemeğini yerken ona da söylediler. Kayıtsız görünmeye çalıştı yemeği yemeğe devam etti.

Eniştesi çocuğun papazla vakit geçirdiğini söyleyince Mr. Cotter “Ben kendi çocuğumun papazla vakit geçirmesini doğru bulmam yaşıtlarıyla oynasın” dedi. Enişte ben de aynı fikirdeyim dedi. Teyze şaştı bu konuşmalara neden diye sordu.

Mr Cotter hiçbir cümlesini bitirmeden kesik kesik konuşuyordu.

Ertesi gün papazın evine taziyeye gittiler. Papaza bakan iki kız kardeşi vardı. Onlara başsağlığı dilediler. Yaşlı kadınlar papazın acı çekmeden huzur içinde öldüğünü zaten bu sonucu beklediğini söylediler.

Buradaki konuşmalar da öyle kesik kesikti. Fazla bir şey anlaşılmıyordu. Papaz bir ayin sırasında kutsal kâseyi düşürmüş, sonra da bir gün ortadan kaybolmuş, onu arayanlar kilisede gece vakti karanlıkta günah çıkartma kabininde kahkaha atarken kendi kendine konuşurken bulmuşlar. Bu olaylardan dolayı işinden olmuş, sonra yavaş yavaş hastalık ilerlemiş felçli olarak bakıma muhtaç hale gelmiş

Çocuk bu başsağlığı ziyareti öncesi papazı rüyasında gördü papaz günah çıkartıyor kendisi de günahlarını affediyordu. Yani roller değişmiş, papaz günah çıkartan çocuk da papaz rolüne geçmişti. Ölü odasına girdiklerinde çocuğun aklı karışıktı doğru dürüst dua edemedi İçinde bir his papazın gülümsediğini söylüyordu ama ölüye baktığında gülümseyen bir yüz görmedi. Gri soğuk ölümün yüzüydü gördüğü.

Biraz daha konuştuktan sonra gittiler. Çocuk bu ölüme sandığı kadar üzülmediğini fark etti. Evden çıktıklarında rahatlamıştı.

 

Acaba bu hikâyede Joyce ne anlatıyordu. Esas konu çocuğun düşünceleri ve çocuğun gözünden görünen büyükler dünyasıydı ama hikâye kız kardeşler ismini taşıyordu.  Daha ilk başta, “ her şey göründüğü gibi değil bu kitap biraz düşünerek okunacak” mesajı verilmişti.

İlk sayfalarda çocuğa garip gelen üç kelimeden bahsedildi. Bunlar paralysis (felç olmak); simony- (kiliseye ait kutsal değerlerin alınıp satılması), ve gnomon (güneş saatinde zamanı gösteren üçgen şeklinde metal parça) kelimeleriydi.

Paralize olmak, felç olmak hem kişisel hem de toplumsal olarak ilerleyememeyi olumlu yönde bir adım atamamayı ifade ediyor.

Simony kelimesi İncil’in “Elçilerin İşleri” bölümünde anlatılan Simon Magus’tan geliyor. Büyücü Simon İsa’nın havarilerinin Kutsal Ruh aracılığıyla gösterdiği mucizeleri görünce, onlara para teklif ederek, o mucize gösterme yetkisine sahip olmak ister. Bunun üzerine havarilerden Peter onu azarlayarak, kutsal’ ın para karşılığı alınıp satılamayacağını, Simon’un yüreğinin tanrının gözünde doğru ve temiz olmadığını söyler. Simon bunun üzerine tövbe edip af diler.

Katolik kilisesinde kutsal değerlerin parayla satılması, “kiliseye bağışta bulunursanız günahınız af olunacak, cennete gideceksiniz” gibi yaklaşımlar eleştirilmiş bu davranışlara simony denmiştir. Bunun gibi, kilisede bir makamın da parayla satın alınması adeti vardı. Kişinin kendisinin veya ailesinin verdiği rüşvetle veya kiliseye bağış adı altında verilen paralarla bir kişinin papaz olması ve kurumda yükselmesi de simony olarak adlandırıldı ve bu tövbe edilmesi gereken büyük bir günah olarak kabul edildi.

“Dublinliler” kitabında üstü kapalı da olsa bir kilise eleştirisi görüyoruz. Çocuk rüyasında papazı simony günahından ötürü af ediyor.

Diğer kelime gnomon saat icat edilmeden kullanılan güneş saati ile ilgili. Üçgen şeklindeki metal parçanın gölgesi düştüğü yerdeki çizgilere bakılarak saat anlaşılıyor. Ancak tabii gece çalışmıyor bu sistem yani 24 saatlik bir sistem değil. Yetersiz kalıyor.

Yetersizlik fikri, güneş, aydınlık, gölge karanlık imajlarıyla bir şey anlatılmak isteniyor.

James Joyce bu hikayeleri 1904 yılında yazmaya başlamış önce dergilerde yayınlanmış sonra 1914 yılında kitap halinde basılmış. Sonra eleştirel bakış açısı nedeniyle toplum tarafından yadırganmış. Kiliseyi ve siyasi sistemi eleştirdiği için yazar kitaplarını bastırmak da güçlük çekmiş. Bu ilk kitabı.

Birinci Dünya Savaşı öncesindeki Dublin’i görmüş oluyoruz bu kitapta.  O sırada İrlanda henüz İngiliz hakimiyetinde. Joyce ülkenin geri kalmasını bu İngiliz boyunduruğuna ve Katolik kilisesinin gericiliğine bağlıyor. Ama tek sebep bu değil tabii. Dublinliler diyerek insanları onların hayatını nasıl davrandıklarını inceleyerek, topluma ayna tutuyor.

Bu paralize olmak felç olmak ilerleyememek temasını diğer hikayelerde de göreceğiz. Çoğunlukla açık seçik yazmıyor ama satır aralarından bazı şeyler anlaşılıyor. O devirde ahlak kuralları ve din ön plandaydı ama bir taraftanda ahlaka aykırı aktivitelerde oluyordu. Birincisi şehirde çok sayıda İngiliz askeri ve liman şehri olması dolayısıyla gelip giden denizciler, yabancılar vardı. Çok sayıda genç ve bekar erkeğin bulunması sebebiyle olsa gerek Dublin Avrupa’da en çok sayıda genelev barındıran ve cinsellik yoluyla bulaşan hastalıkların görüldüğü şehirdi. Özellikle frengi çoktu ve Dublin için Avrupa’nın frengi başkenti deniyordu. Bu hastalık henüz tedavi edilemezken, ileri aşamalarında beyni de etkiliyor, deliliğe ve felce kadar varan şikayetlere yol açıyordu.

Papaz bunu simgeliyor. Açıkça söylenmiyor ama el kol hareketlerinde kontrolü kaybetmesi kilise de kutsal kâseyi düşürmesi, sonra akli dengesizliğin başlaması, gece kiliseye gidip günah çıkartma odasına girip yüksek sesle gülmesi en son olarak da hastalığının ilerleyerek yatalak olması frengiyle bağlantılı olabilir. Aynı şekilde yaşlı kız kardeşlerinden birinin de zor yürümesi, üstünü başını düzgün ilikleyememiş olması da acaba onda da böyle bir hastalık var mı sorusunu akla getiriyor.

Eve gelen komşu çocuğun papazla arkadaşlığını yanlış bulduğunu belirtmiş ve kendi yaşıtlarıyla oynaması daha iyi demişti. Çocuk “ben çocuk değilim” gibisinden sinirlendi ama bir şey söylemedi.  Papaz çocuğa Latince öğretmiş, katakompları (roma dönemi mezarları) anlatmış, Napolyon Bonapart dönemini, kilise seremonilerini, papazlıkla ilgili konuları öğretmiş sonra da denemek için dini sorular yöneltmiş.

Mr Cotter’ın çocuğun papazla arkadaşlığına karşı çıkması genç nesil artık kilise etkisinden çıksın anlamında olabilir. Anlattıkları konular geçmişi simgeliyordu, Roma İmparatorluğunu, Napolyon Bonapart’ın kurduğu imparatorluğu anlatıyordu. Halbuki artık İrlandalılar İmparatorluk kavramından hoşlanmıyorlar, İngiliz İmparatorluğunun kendi ülkelerinden elini çekmesini ve Home Rule dedikleri İrlanda da kendi özerk yönetimlerini kurmayı arzuluyorlardı.

En son olarak da kitabın ilk hikayesi ile son hikayesi arasında bir paralellik olduğunu söyleyerek konumuzu bitirelim Her ikisinde de ölüm konusu var ve her iki hikâyede de iki yaşlı kız kardeş var.